حسن نسقحسن نسق، رعایت بلاغت و انسجام بین جملات متوالی موجود در کلام است. ۱ - تعریف«نسق» یعنی نظم و ترتیب، و «حسن نسق» از انواع اسلوب بدیعی قرآن است. خداوند متعالی کلمات را پی درپی با انسجامی سالم و مستحسن، نه معیوب و مستهجن می‌آورد؛ به صورتی که اگر هر جمله جدا نقل شود، استقلال و معنای آن حفظ می‌شود و در چنین حالتی به مقتضای بلاغت، جملات با «واو» نسق به هم عطف می‌شوند؛ ۱.۱ - مثال(وقیل یا ارض ابلعی ماءک ویا سماء اقلعی وغیض الماء وقضی الامر واستوت علی الجودی وقیل بعدا للقوم الظالمین)؛ «و گفته شد‌ای زمین آب خود را فرو بر و‌ای آسمان (از باران) خودداری کن و آب فرو کاست و فرمان گزارده شده و(کشتی) بر جودی قرار گرفت و گفته شد مرگ بر قوم ستمکار». خداوند سبحان سخن را با مهم‌ترین مطلب آغاز کرده است؛ زیرا مقصود، رهایی اهل کشتی نوح است و این مقصود جز با برطرف شدن آب از سطح زمین و فرونشستن طوفان حاصل نمی‌شود؛ لذا از زمین آغاز کرد و به آن دستور داد آب را ببلعد و چون زمین هرچه هم آب را ببلعد بدون آن که آسمان از ریزش باز ایستد، خشکی پدید نمی‌آید، به آسمان دستور داد از بارش خودداری کند و سپس فرمود: (وقضی الامر)؛ یعنی کسانی که هلاکتشان از قلم تقدیر گذشته است نابود شدند و کسانی که نجاتشان مقدر شده بود رهایی یافتند. و لفظ «استوا» بر عدم انحراف و اعوجاج، و جمله آخر بر این دلالت دارد که هر کس از میان رفته است سزاوار نابودی بود، و هیچ کس به ناحق کشته نشده است. ۲ - ایجاز و زیبایی کلام الهیپیوستگی و ایجاز و زیبایی کلام الهی چنان بود که کلمات مشهور عرب را که به کعبه آویخته شده بود به پایین آورد. هرگاه کسی کلام فصیح و بلیغی می‌گفت که دیگران از آوردن مانندش ناتوان بودند، اهل مکه آن را بر لوحی می‌نوشتند و بر کعبه می‌آویختند و به آن سخن افتخار می‌کردند و میان آنان شهرت می‌یافت. چون آیه مبارکه (یا ارض ابلعی…) نازل شد و آن را شنیدند، بزرگی شان و شکوه بلاغت و حسن نسق قرآن بر ایشان ظاهر شد و از بیم رسوایی، شبانه گفته‌های خود را از دور کعبه برداشتند و بردند. [۲]
علوی مقدم، محمد، ۱۳۱۱ -، درقلمروبلاغت، ص۷۲۱.
[۴]
خرمشاهی، بهاء الدین، ۱۳۲۴ -، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، ج۱، ص۹۳۶.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «حسن نسق». |